Çocuklarda Beslenme Nedir?
Çocuklarda büyüme ve gelişme süreçlerinde en önemli unsurlardan biri de beslenme alışkanlıklarıdır. Yeterli ve dengeli beslenme, çocuğun ailesinden aldığı genlerin getirdiği fiziksel potansiyeline ulaşmasına yardımcı olur. Her yaşta önemini koruyan beslenme rutininde protein, karbonhidrat ve yağ gibi besin öğelerinin yeterince tüketilmesi, vitamin ve minerallerin sağlanabilmesine özen gösterilmelidir. Çocukların besinlere duyduğu gereksinim her yaşta farklılık gösterebilir. Sağlıklı beslenme için izlenecek yok; çocuğun yaşına, fiziksel aktifliğine, cinsiyetine ve diğer özelliklerine dikkat edilerek belirlenir. Buna karşın çocukların yaygın olarak kendisine sunulan her yemeği yemediğini, sağlıksız alternatiflere ilgi gösterebildiğini de unutmamak gerekir. Çocukların beslenme alışkanlıklarının doğru şekilde gelişmesi gerekir. Çocuklarda beslenme alışkanlıkları hakkında bilinmesi gerekenleri Çocuk Hastalıkları Uzmanı Doktor Songül Uzgelir anlattı.
Çocuklarda Beslenme Nasıl Olmalı?
Çocuklar dünyaya geldikleri anda sağlıklı koşullarda barınmaya, sevgiye ve beslenmeye gereksinim duyarlar. Yeterli ve dengeli beslenme şansı bulan çocukların bilişsel ve davranışsal beceriler ve öğrenme potansiyeli açısından daha büyük başarılar gösterirler. Çocukların günlük olarak tüketmesi gereken besin miktarı yaş grubuna göre farklılık gösterir. Fakat gün içerisinde bir çocuğun tüketmesi gereken besin grubunun oransal dağılımı çok değişiklik göstermez. Dengeli ve sağlıklı bir beslenme için bir günde;
- Yüzde 40-50 oranında sebze ve meyve
- Yüzde 20-25 oranında yumurta, kırmızı et, balık, soya, beyaz et ve baklagiller gibi protein kaynakları
- Yüzde 5-10 oranında kabuklu yemiş ve tohumlardan elde edilen sağlıklı yağ kaynakları
- Yüzde 25-30 oranında tam tahıllı makarna, tam tahıllı pirinç gibi tahıllı ürünlerden oluşan bir menü sunabilirsiniz.
Çocuğunuz günlük kaliteli proteinlerden bir yumurta, bir kase yoğurt, 1-2 köfte kadar et veya 1 porsiyon kurubaklagil grubu besinler tüketiyorsa çocuk için protein alımı yeterlidir.
Çocuklarda beslenme alışkanlıklarının şekillenmesi öncelikle ailede ardından da okulda gerçekleşir. Bu yüzden çocuk beslenmesi okul öncesi ve okul çağı olarak iki bölümde incelenir.
Okul Öncesi Çocuklarda Beslenme
Çocuklarımızın sağlıklı birer yetişkin olabilmeleri anne karnından başlayan sağlıklı ve huzurlu bir ortamda büyümelerine bağlıdır. Erken çocukluk dönemini 1-3 yaş arası oyun dönemi ve 3-6 yaş arası okul öncesi dönem şeklinde ikiye ayırabiliriz.
Okul öncesi dönemde çocuklar besin maddelerine karşı bir tavır geliştirmeye başlar. Bu dönemde yeme alışkanlıkları doğrudan ailenin, özellikle de anne ve babanın beslenme alışkanlıklarından etkilenir. Okul öncesi dönemde çocuklar evde annelerini, babalarını, kardeşlerini ve bakıcılarını, okulda ise arkadaşlarını ve öğretmenlerini taklit ederler. Bu dönemde çevresinden aldığı uyarılar çocuğun fiziksel, zihinsel ve ruhsal yönden büyümesinde ve gelişmesinde rol oynar. Aile sofrası yeterli ve dengeli beslenme için iyi bir model oluştururken aile bireyleri arasında da huzurlu ve mutlu bir ortam olmalıdır.
Çocuklar çevrelerindeki dünyaya karşı büyük bir ilgi duyarlar. Etrafta olup biten her şey, onlar için dikkat çekici ve heyecan uyandırıcı olabilir. Bu yüzden bu dönem çocuklarında yemek sırasında dikkat dağınıklığı yaşanma riski yüksektir. Bu dönemde çocukların besinleri karıştırarak yemekten ve sebze tüketmekten hoşlanmadığı gözlenebilir. Bu evrede en yaygın görülen sorunlardan biri seçici yeme davranışıdır. Bu aşamada çocuğun bakımı ile ilgilenen kişilere düşen görevler şu şekildedir:
- Aileler bu dönemde çocukların sosyal öğrenme yöntemi benimsediğini, kendi yeme içme alışkanlıklarının çocuk tarafından taklit edileceğini bilerek hareket etmelidir.
- Çocukların her gün aynı miktarda yemek yemesini beklememek gerekir.
- Yiyecek ve içeceklerin çocuğun zihninde ödül veya ceza olarak kodlanmasına izin verilmemeli, “Sebze yemezsen, dondurma yiyemezsin” gibi cümleler kurulmamalı.
- Günün benzer saatlerinde yemek masasına hep birlikte oturulmalı…
- Ana öğün zamanından önce çocukların iştahını kesecek abur cuburlar tüketilmesine izin verilmemeli. Çocuğun yemek masasına aç ve iştahlı şekilde oturması sağlanmalı.
Çocukların her sabah kahvaltı yapma alışkanlığı kazanmalarına özen gösterilmelidir.
- Bu dönemde çocukların büyüme hızı ve motor gelişimi oldukça hızlıdır. Bu aşamada öğün düzeninin doğru şekilde planlanması ve doğru bir beslenme alışkanlığının kazandırılmasının çocuğun ilerleyen yaşlarında da sağlıklı bir yaşam sürmesini sağlayacağı unutulmamalıdır.
Okul Çağı Çocuklarında Beslenme
Bu dönemde çocuklar tutarlı ve yavaş bir büyüme seyri izlerler. Okulda geçirilen uzun sürelerde sağlıklı yiyecek ve besleyici atıştırmalıklara ihtiyaç duyulur. Atıştırmalıklarla birlikte bu dönem çocukları günde dört ila beş öğün beslenebilirler. Ailenin dışındaki faktörler bu aşamada çocukların beslenme davranışlarını etkilemeye başlar. Okuldaki arkadaşları, sosyal medyada gördükleri ve çevresinde gözlemledikleri çocuğun beslenmesinde şekillendirici rol oynayabilir. Bu aşama çocukların yeni yiyecekleri denemeye dair arzularının arttığı bir süreçtir. Her ne kadar okul öncesi çocuklara kıyasla bazı becerileri gelişmiş olsa da okul çağı çocuklarında da dikkat edilmesi gereken bazı konular vardır. Bunlardan söz etmemiz gerekirse:
Birçok becerisi gelişmiş olan bu dönem çocukları yemeklere karar verme ve yemek hazırlama süreçlerine dahil edilebilir. Çocukların sağlıklı tercihlerde bulunmayı öğrenmesi sağlanmalıdır.
Gün içerisinde sıkça su içmeyi unutan, ihmal eden çocuklarda dehidratasyonu önlemek için özellikle fiziksel aktiviteler sırasında ve sonrasında sıvı tüketmesi hatırlatılabilir.
Bu dönemde şeker oranı yüksek paketli gıda alımı ile iştahsızlık ve diş çürümeleri arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu riski azaltmak veya en aza indirmek için şekerli ve gazlı içeceklerin, bisküvi, çikolata gibi besinlerin tüketilmemesi özellikle ara öğünlerde çocuklara verilmemesi gerekir. Paketli gıdalar yerine yerine taze meyvelerin tüketilmesi sağlıklı olacaktır.
Bu dönem çocukların zamanının önemli bir bölümü okulda geçer. Beslenme çantasına kolay tüketilebilen ve taşınabilen sağlıklı atıştırmalıklar konulmalı ve çocuğun sağlıklı beslenmesine yardımcı olunmalıdır.
Bu dönemde çocukların vücut ağırlığı sık sık değişebilir. Büyüme çağında bu oldukça normaldir. Fakat bu değişimlerin sağlıklı sınırlar içerisinde kaldığından emin olunmalı, sağlıksız boyuta ulaşan çocuklar için geç kalınmadan çocuk hekimine başvurulmalıdır.
Çocuklarda Beslenme Alışkanlıkları
Bebekler doğdukları andan itibaren beslenme gereksinimi duyarlar. Katı gıdaya geçmeleri ile birlikte, el becerilerinin de gelişmesi ile kendi kendilerini besleyebilme yeteneği kazanırlar. Bu süreçte çocuk diğer her şeyi öğrendiği gibi beslenmeyi de izleyerek ve taklit ederek öğrenirler. Bu yüzden beslenme alışkanlıkları ailede başlar. Çocukların beslenme alışkanlıkları içerisinde yaşadıkları toplum, bulundukları çevre ve aileye göre farklılaşabilmektedir. Bu yüzden aileler, çocuklarına yaşamları boyunca sürdürebilecekleri sağlıklı ve doğru beslenme alışkanlıklarını kazandırmakla görevlidirler.
Çocukların beslenme davranışları, ailede verilen ilk eğitimin ardından okullarda şekillenir. Okullarda ve ailede çocuklara dengeli ve yeterli beslenme alışkanlığının kazandırılmış olması çocuğun ileri yaşlarındaki sağlık durumu için büyük önem taşır.
Çocuklarda Beslenme Çantası
Çocukların dengeli, yeterli ve sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanması aileler açısından son derece zorlu bir süreçtir. Fakat bu zorlukların geçici olduğu unutulmamalıdır. Okul öncesinde ailelerin çocuk ve beslenme rutini üzerinde kontrol sağlamaları nispeten daha kolaydır. Okula başladıktan sonra ise zorlu bir dönem başlar. Yemekhanesi olan okullarda çocuğun sağlıklı beslenmesi görece daha kolay olsa da aksi takdirde çocuk sağlıksız seçeneklerin cazibesine kapılabilir. Dışarıdaki fast food yiyecekler veya sağlıksız atıştırmalıklar çocuklar için çekici birer arzu nesnesine dönüşmemelidir. Bunu önleyebilmek için çocuklarınıza beslenme çantası hazırlayabilirsiniz. Okul çağı çocuklarda beslenme çantası hazırlarken dikkat etmemiz gereken şeyler ise şu şekildedir:
- Çocuğun beslenme çantasında uzun süreli tokluk sağlayan yiyeceklere yer verilmeli ve tam tahıllı ürünler tercih edilmelidir.
- Çocuklarınızın kendi sandviçlerini hazırlamasını sağlayın. İçeriğini sevdiği şeylerle şekillendirdiği zaman çocuklar daha istekli tüketirler.
- Yemeğin yanında havuç, salatalık veya meyve gibi atıştırmalıklar yer alabilir.
- Beslenme çantası hazırlamaya ilk başladığınız dönemde çocuğun sevdiği yiyeceklere yer verin. Bu sayede okuldayken beslenme çantasındakileri yeme alışkanlığı pekiştirilebilir.
- Sağlıklı yaşam için çocuklara okuldan geldikten sonra el yıkama alışkanlığının kazandırılması çok önemlidir. Kirli eller, basit gribal enfeksiyondan hastane yatışı gerektiren enfeksiyonlara kadar pek çok hastalığın nedeni olabilmektedir. Bu nedenle çocuklara, özellikle yemekten önce ve sonra, tuvalete girdikten sonra, dışarıda oyun oynadıktan sonra, okuldan ve dışarıdan eve gelince ellerini, sabun ile iyice ovuşturarak en az 20 saniye kadar yıkamaları konusunda alışkanlık kazandırmamız gerekir.
- Ayrıca ağız hijyeni açısından sabah akşam diş fırçalama alışkanlığı ı onlarla beraber fırçalayarak kazandırmalıyız.
Unutmamak gerekir ki beslenme hamilelik döneminde yani anne karnından itibaren başlar. Ardından çocuğun bazı beceriler kazanması ve kendi kendine yemeye başladığı dönemden itibaren ailenin doğru yönlendirmesi gerekir. Elbette ki aileler bu konuda yeterli bilinçte veya bilgi birikiminde olmayabilir. Bu yüzden gerekli durumlarda çocuk doktoru ve diyetisyen desteğine başvurulmalıdır.
