Çocuklarda Ek Gıda (Tamamlayıcı Beslenme)
Yeni doğan bebeklerin gereksinim duyduğu tek gıda anne sütüdür. Bebeğinizin fizyolojik olarak ilk altı ay boyunca herhangi bir ek gıdaya ihtiyacı yoktur. Yeterli anne sütü alamayan bebeklere bu dönemde formül mama ile beslenme desteği sağlanır. Bebekler altıncı aydan itibaren anne sütünün yanında bazı katı gıdalar tüketmek için hazır hale gelirler. Bu döneme katı gıdalarla tanışma dönemi diyebiliriz. Her bebek gelişimsel özellikler açısından farklılıklar gösterir. Bu yüzden ek gıdaya geçiş aşamasında bazı bireysel farklılıkların görülmesi normal ve kaçınılmaz bir durumdur. Bebeklerin ek gıdaya hazır olduğunu işaret eden bazı belirtiler vardır. Bu belirtiler gözlendiğinde çocuk doktorunun yönlendirmesiyle ek gıdaya geçiş sağlanır. Adana’da hastalarına hizmet veren Çocuk Hastalıkları Uzmanı Doktor Songül Uzgelir, bebeklerde tamamlayıcı beslenme ve ek gıda hakkında merak edilenleri sizler için anlattı.
Ek Gıda Nedir?
Bebekler ilk altı aylık dönemde anne sütü, eğer anne sütü yoksa mama ile beslenirler. İlk altı ay tek başına anne sütü bebeğinizin tüm besin gereksinimlerini karşılar. Altıncı ay itibariyle iki yaşına kadar ek gıdalara yani tamamlayıcı besinlere gereksinim duyarlar. Anne sütünü tamamlamak için 6. Ayda katı gıdalar kullanılır. Altıncı aydan önce ek gıda verilmeye başlanırsa annenin ürettiği süt miktarı ve süt verme süresi azalabilir. Bu da bebeğin besin ihtiyaçlarının yeterince karşılanamamasına yol açar. Üstelik bebeğin bedensel gelişimi ilk altı ayda ek gıdalar için uygun olmadığından dolayı boğulma riski gibi bazı olumsuz durumlar söz konusudur.
Ek Gıdaya Ne Zaman Başlanır?
Altıncı ayını tamamlayan bebekler doğum sırasındaki ağırlıklarının iki katı düzeyine ulaşmış olurlar. Bu da besin ihtiyaçlarının arttığı anlamına gelir. Bu altı aylık sürecin sonunda annenin demir depolarında da azalma meydana gelir. Yani bu dönemden itibaren bebeğin beslenmesi için anne sütü kendi başına yeterli olmaz. Altıncı ayına ulaşan bebekler bir destek ile oturabilir ve kaşıkla kendisine verilen bir gıdayı yiyebilecek duruma gelir. Bebeğin mama sandalyesinde dik bir şekilde oturabilmesi ek gıdaya geçiş döneminde kritik öneme sahiptir. Bebek altıncı ayını geçmesine rağmen ek gıdalara başlanmazsa bebeğin ihtiyaçları tam olarak karşılanamaz. Bu da bebeğin gelişim ve büyüme süreçlerine zarar verir. Bebekte büyümenin yavaşlamasına neden olur. Bebekte enerji ve protein eksiklikleri ile kansızlık benzeri sorunlar yaşanabilir.
Bebeğe verilen besinlerin mikroplarla temas etme olasılığı yüksektir. İlk altı ayında anne sütü ile beslenen bebeklere sonrasında sunulacak ek gıdaların hijyenine dikkat edilmesi gerekir. Bebeğin kullandığı tüm malzemeler yüksek sıcaklıklarda yıkanmalı ve iyice durulanmalıdır. Bebeğin mikrobiyolojik ve kimyasal kirlilikten korunması önemlidir.
Bebeğin Ek Gıda İçin Hazır Olduğu Nasıl Anlaşılır?
İlk olarak ailenin bebeğin ek gıdalara geçmesi konusunda acele etmemesi gerekir. Zira bebeklerin sindirim sistemi henüz tam olarak gelişmediği için bazı besinlere karşı alerji riski söz konusudur. Bu risk dikkate alınarak hareket edilmelidir. Birçok bebek doğumdan sonraki altıncı ay itibariyle ek gıdalar için hazır bir hale gelir. Bu zaman diliminden önce bebekler besinleri dilleri ile iterek ağızlarından çıkarma eğilimi gösterebilirler. Bu davranış, bebeğin ek gıdalarla beslenmek için hazır olmadığını işaret eder. Bu dönemde bebekler besinleri ağzın ön kısmından arka kısma taşımak için gereken kas koordinasyonunu sağlayamazlar. Yaş dışında bebeğin ek gıdalar için hazır olduğunu gösteren başka belirtiler de vardır. Bu belirtileri sıralamamız gerekirse:
- Bebeğin başını dik ve sabit durumda tutabilmesi yani baş kontrolünü sağlayabilmesi önemli bir göstergedir.
- Bebeğin mama sandalyesinde dik bir şekilde oturabilmesi yutkunma güçlüğü çekmeyeceğini gösterebilir.
- Bebeğin ağzındaki besinleri dili ile dışarı doğru itme refleksinin ortadan kalkması
- Bebeğin oyuncaklarını ve ellerini ağzına sokma eğilimi göstermesi
- Bebeğin başka insanların yediği yiyeceklere ilgi göstermesi
- Yiyecekleri gördüğü sırada ağzını açma refleksi göstermesi
- Bebeğin doğduğu sıradaki kilosunun iki katına ulaşması
Tüm bu işaretlerin yanı sıra bebek, yiyecekleri yutabilmeye başlamışsa çocuk doktoruna danışarak çocuğunuzu ek gıda ve tamamlayıcı beslenmeye başlatabilirsiniz.
Ek Gıdaya Geçiş Nasıl Olmalı?
Ek gıda ve tamamlayıcı beslenmeye geçerken aynı zamanda formül mama ve anne sütü ile beslenme devam ettirilmelidir. Bu geçiş yavaş ve yumuşak bir biçimde gerçekleştirilmelidir. Bebek ek gıdaya geçme aşamasındayken dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:
- Bu dönemde bebeğe içerisinde şeker veya tuz bulunmayan tek bileşenli yiyecekler verilmelidir. Bebeğin besinlere karşı alerjik reaksiyon gösterip göstermediğine özellikle alerji riski yüksek besinler denenirken 3 gün tadımlama kuralına dikkat edilmelidir.
- Ek gıdalar başlangıç aşamasında bebeğe tek öğün verilmelidir.
- Bebeğe sunulan ek gıdaların taze ve doğal yiyecekler olması önemlidir. Mümkün olduğunda dondurulmuş gıdalardan ve konserve yiyeceklerden kaçınmak gerekir.
- Başlangıç döneminde mevsimine özgü sebze ve meyveler ile evde mayaladığımız yoğurt iyi bir başlangıç olabilir.
- İlerleyen dönemlerde kırmızı et, yumurta, tahıllar gibi besinler çocuğa verilebilir.
- Unutmamak gerekir ki bebeklerde bağışıklık sistemi tam olarak gelişmemiştir. Bu yüzden bebekler enfeksiyon tehlikesine karşı risk altındadır. Bu yüzden bebeğinize sunduğunuz besinlerin hijyenik olmasına özen gösterilmelidir.
- Bebekler genellikle ilk kez verilen gıdaları reddetme eğilimindedir. Zira karşılaştıkları tat ve doku onlar için yenidir. Bu gibi durumlarda bebeğin bu gıdayı yemesi için zorlanmaması, aralıklarla tekrar denenmesi faydalı olur.
- Yeni bir gıda deneneceği zaman bebeğimizin çok aç olmadığı anlar tercih edilmelidir. Bebeğin tok olması gibi çok aç olması da ek gıda reddine neden olabilir.
- Dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da bebeklerin hassas diş etlerine sahip olduğudur. Bu yüzden diş etlerinin zarar görmemesi için yumuşak uçlu, plastik kaşıklar kullanılmalıdır.
- Özellikle bebeğin uykusuz ve huzursuz olduğu zamanlarda yiyecek denetmekten kaçınılmalıdır.
- Bebekler başlangıçta ek gıdaya alışmak izin zamana gereksinim duyar. Bu konuda aileler zorlayıcı olmamalı ve sabır göstermelidir.
- İlerleyen dönemlerde yemek yeme süresi 30 dakikayı geçmemelidir.
- Bebekler izleyerek öğrenir. Bebeklerimizle aynı anda yemek yemeli, onunla iletişim kurmalı, sevgi ve sabır göstermeliyiz.
İlk Ek Gıdalar Neler Olabilir?
Ek gıda ve tamamlayıcı beslenmeye geçiş sürecinde öncelikle tek bir sebze ile başlanabilir. Brokoli, havuç, karnabahar, kabak, patates benzeri mevsim sebzeleri, buharda pişirilerek ve çatalla ezilerek hafif püre şeklinde bebeğe verilebilir. Başlangıç aşamasında meyve kullanmak bebeğin tatlı meyvelere alışarak ilerleyen dönemde sebze yemeyi reddetmesine neden olabilir. Ek gıdaya başlarken evde mayaladığımız yoğurt da başlangıç için iyi bir seçenektir. Yoğurt ve sebzelerden sonra meyveleri tadımlamak bebeğiniz farklı tatlara alışmasını sağlar.
Ek Gıdaya (Tamamlayıcı Beslenmeye) Geçiş Listesi
Bebeklerin fiziksel ve zihinsel gelişiminin sağlıklı biçimde tamamlanması için besin öğelerini dengeli ve yeterli şekilde alması gerekir. Ek gıda listeleri bebeğin protein, karbonhidrat, yağ, mineral ve vitamin gibi besin gruplarını dengeli şekilde almasına yardımcı olur.
Ek gıda listesi hazırlarken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Bunlar:
- İlk 1 yaşta botulizm riski nedeniyle balın bebek beslenmesinde yeri yoktur. Bir yaşından sonra bebeklerinize bal vermeye başlayabilirsiniz.
- Bir yaşına kadar bebeğinizin tuz ihtiyacı olmadığından kullanmanıza gerek yoktur. Aynı şekilde bebeğinizin beslenmesine olumsuz katkısı olan şekeri de bebeğimize ilk 1 yaşta vermemeliyiz.
- İlk 1 yaşta bebeğimize favizm riski nedeniyle bakla, nikotin içeriği nedeniyle patlıcan verilmemelidir.
- Demir bakımından zengin gıdalar listede yer almalıdır. Özellikle kırmızı et (kuzu eti) 7. Aydan itibaren bebek beslenmesinde mutlaka olmalıdır.
- Ek gıdanın yıldızı olarak bir besin seçmek gerekirse yumurta listenin başında olacaktır.
- Tadım ayı dediğimiz 6.-7. Ay arasında hazırladığımız besinleri çok küçük miktarlar şeklinde bebeğimize sunmalıyız.
- Yedinci ay itibariyle kahvaltıda tuzsuz peynir ve yumurta bebeğinize verilebilir. Bu dönemde kırmızı et ve tahıllar ile zenginleştirdiğimiz koyu kıvamlı çorbalar ve sebze yemekleri ek gıda döneminde iyi bir seçenektir.
- Sekizinci aydan itibaren somon, sardalya, hamsi, istavrit, uskumru ve palamut gibi yüzey balıklarını listemize ekleyebiliriz.
- Sekizinci aydan itibaren pütürlü gıdalar vermeye özen göstermeliyiz. Yine bu dönemden itibaren BLW dediğimiz bebek önderliğinde beslenme şeklinde yumuşak ve parmak şeklinde hazırladığımız gıdaları bebeğimize sunabiliriz.
- Bebeğimize hazırladığımız yemeklerde sade yağ, tereyağ ve soğuk sıkım zeytinyağ kullanabilirsiniz. Rafine ayçiçek yağı ve mısır yağını kullanmamalıyız.
Günlük Öğün Sayısı Ve Miktarı Ne Kadar Olmalı
Ek gıdaya başladığımız ilk ayda öğün sayısı bir ya da iki kez olabilir. 7.-9. Ay arasında 2 ana+1 ara öğün, 9. Aydan itibaren ise 3 ana öğün+2 ara öğün bebeğinize verebilirsiniz. Öğün miktarı 6-9. Ay arasında yarım çay bardağından tam çay bardağı kadar olabilir. 9. Aydan itibaren bir çay bardağından iki çay bardağına kadar yeterli olacaktır. Ancak her bebeğin beslenme dinamiğinin kendisine özgü olduğunu unutmamalıyız. Bebeğinizin keyfine göre öğün sayısı azalabilir ya da artabilir. Yada hastalık dönemleri, diş çıkarma dönemleri veya büyüme ataklarında ek gıdayı reddedebilir.
Ek Gıdaya Geçişte Verilmemesi Gereken Besinler
Çocuklarda tamamlayıcı beslenmeye başlandığında meyve ve sebzeler çocukların beslenmesinde büyük bir yer toplar. Ancak her sebze ve meyve bu evrede çocuğa verilmemelidir. Örneğin patlıcan, içeriğinde yer alan nikotin bebekler açısından uygun değildir. Bakla favizm riski nedeniyle ilk bir yaşta bebeğimize vermememiz gereken sebzelerden bir tanesidir.
Bununla birlikte inek sütünün hazmedilmesi zordur. Bebeklerde demir eksikliği ve bağırsakta gizli kanamalara neden olabilen inek sütü, bir yaşa kadar bebeğe verilmemelidir. Bağırsak geçirgenliğini arttırarak zararlı mikropların vücuda geçişini kolaylaştırdığından tercihen 2 yaşına kadar verilmemelidir. İnek sütünün bir diğer olumsuz durumu fazla miktarda tüketildiğinde kabızlık yapmasıdır. 2 yaşından sonra günlük 200 ml i geçmeyecek şekilde çocuğunuza verebilirsiniz.
Bal da bir yaşından küçük çocuklar için uygun değildir.
İşlenmiş hazır gıdalar da bu dönemde bebekten sakınılması gereken yiyecek grubunda yer alırlar. Bunun haricinde;
- Turşular
- Sucuk, sosis ve salam gibi ısıl işlem görmüş et ürünleri ,
- Kahve
- Çay
- Çikolata
- Tatlandırıcılı gıdalar
- Soya gibi besinler de ek gıdaya başlanan dönemde bebekten uzak tutulmalıdır.
Ek Gıdaya Karşı Alerji Belirtileri
Bebeklerde besin alerjisi varlığında birkaç dakika veya birkaç saat içerisinde alerjik reaksiyon belirtileri göstermeye başlar. Bu belirtiler bazı durumlarda birkaç gün sonra cilt yüzeyinde kaşıntı veya karın ağrısı biçiminde karşımıza çıkabilir. Bu nedenle üç gün kuralı ile ilerlemek fayda sağlayabilir. Alerjik reaksiyona en sık neden olan besinler arasında yer fıstığı, deniz ürünleri, bal, süt, yumurta, çilek ve balık sayılabilir. Besin alerjileri bebekte genellikle döküntü ve kaşıntıya neden olur. Ancak bazı vaklarda ishal, kusma ve kurdeşen gibi çok daha ciddi semptomlar meydana gelebilir. Bebekte nefes darlığı, hırıltılı soluk alıp verme, nefes darlığı ve şişme yaşanırsa ailenin geç kalmadan 112’yi araması gerekir. Zira bu semptomlar ölümle sonuçlanabilen ciddi alerjik reaksiyonlardır.
